Polarikano istraživibaskoro sekretarijati
O Polarikano istraživibaskoro (rodkeribaskoro) sekretarijati (Polarforskningssekretariatet) i jek državno vlasti kaske i dindo te kerel buti te kordirinel hem organizirinel i švedikani polarikani buti. Maškar o javera buča odova značinela te pratinel hem te planirinel rodkeribaskiri (istraživibaskiri) hem angledžajbaskiri buti plus odova te organizirinel hem te ingarel e istraživibaskere ekspedicie ko Arktis hem Antarktis.
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati i jek vlasti kori so odlučinela jek dženo hem o vlasti kerela buti telo Školujbaskoro ministeriumi. Ko reguliribaskoro ljil terdžola odoja buti so ka kerel o Polarikano istraživibaskoro sekretarijati ko jek berš. Ko istraživibaskoro planiribe o polarikano istraživibaskoro sekretarijati suradžinela/sorabotinela e Vetenskapsrådeteja. O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati dela hem dozvole e manušenge so mangena te džan sar gostija ko Antarktis ja pale okolenge so mangena te keren buti othe.
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati isi ole sorabotka/suradnja e internacionalikane polarikane organizaciencar kori so ov pratinela olen hem informirinela olen baši istraživibaskiri buti so kerela pe ko polarikane thana sar ki Švedija adžahar hem internacionalno. O rezultatija so ovena arkhle taro ekspedicije buvljarena pe e javere istraživačenge, vlastenge, organizacienge hem e društvoske (sarinipaske).
Istraživibe (rodkeribe)
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati kerela buti te šaj te del e švedikane istraživačenge pristup ko thana ko Arktis hem Antarktis. E istraživačenge šaj dela pe ko primer praktikano dumodejbe bašo O Polarikano istraživibaskere ekspedicie, dumodejbe bašo internacionalno kontaktija, siguribaskere školujba hem bašo lejbe ko zajam disave aparatija.
Ko jekthan (barabar) e Vetenskapsrådeteja o Polarikano istraživibaskoro sekretarijati ulavela love bašo polarikano istraživibe. O projektija klasificirinena pe naučno taro Vetenskapsrådet hem palo klasificiribe o sekretarijati dela prioriteti bašo ponodorutno ekspedicijakoro planiribe. Palo o istraživibaskoro programi Swedish Arctic Research Programme (SWEDARCTIC) Swedish Antarctic Research Programme (SWEDARP) šaj te del pe e istraživačenge logistikano dumodejbe bašo plo istraživibe ko Arktis hem Antarktis. O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati ulavela hem ple love bašo potikne projektija, (Stöd i mindre omfattning (SiMO)).
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati nudinela dumodejbe e naučnikane netverkenge ko akava butikeribaskoro oblast kova i relevantno baši švedikani polarno buti hem planinengoro istraživibe. Hem o neve hem o purane netverkija šaj te len odova dumodejbe.
E suradnjaja/sorabotkaja šaj o sekretarijati te pomožinel hem e švedikane istraživačenge te roden ekonomikano dumodejbe taro javera phuvjengere nacionalna polarna programija hem te ovel olen šajipe te keren buti ko olengere istraživibaskere stanice.
O Polarforum i jek khedibaskoro than sa e istraživačenge so istražinena baši polarno buti hem ki polarno buti, ko planine hem ko javera severna thana. O cili i akale butikeribaskere grupencar hem netverkencar i te del pe interdisciplinikane kontaktiribaskere bučakere thana maškar o istraživačija, o Polarikano istraživibaskoro sekretarijati hem javera akterija. O Polarforum isi ole komaj 300 džene taro komaj 40 švedikane školujbaskere thana.
Trujalipaskiri buti/Naturakiri buti
Ko Antarktis palo o internacionalikane lafiphaniba, šaj te oven aktivitetija so isi olen istražikano karakteri hem javera namaributne aktivitetija. O Antarktislafiphanibe, kova so lelja te važinel taro 1961 hem soj potpišimo taro 50 phuvja, odova regulirinela i buti ko Antarktis.
O švedikano zakoni bašo Antarktis ka dikhel o internacionalikane regularija bašo Antarktislafiphanibe te ikeren pe ko čačipa a odova značinela kaj sa e švedžanen mora te ovel dozvola te mangle te džan ko Antarktis. Okola so džana ko Antarktis na tromana te meljaren ja pale te dukhaven e životinjen (džanvaren), rastenjen (bajrinen) ja pale e natura.
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati dela dozvole, a ola trebena sarinenge so mangena te džan te dikhen ja pale te keren buti ko Antarktis.
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati kerdža jek naturakoro ingaribaskoro sistemi sar podrška baši trujalibaskiri/naturakiri buti. Sar jek kotor tari odoja buti kerela pe trujalipaskiri bučakiri konsekvencijakoro opišibe angleder sakoja ekspedicija sar ko Arktis adžahar ko Antarktis.
Abisko naturakiri naučno stanica
O Abisko naturakiri naučno stanica i dur 200 km severno taro polarikano krugo hem isi ola jek bari rolja ko internacionalikano klimakoro istraživibe (rodkeribe), plus odova oj cidela ki peste istraživačen taro sa o sveto.
I natura trujal Abisko i but varirimi sar topografikane, geologikane adžahar hem keda i ko pučibe i klima. O istraživibe i but razno hem ki naučno stanica kerena pe naturakere kontrole hem eksperimentija palune moderno tehnologiaja sar ki phuv adžahar ko panjale terenija.
E naturakere kontrole kerena pe ko hidrologikane oblastija, panjali hemija, flora hem fauna, fenologija a hem geomagnetistipe hem atmosferikano angarale isotopengere hemiba. E eksperimentengere pomočeja dikhela pe sar bajrola o angaralo dioksidi, UVB zračibe, phuvjakiri hem lufteskiri temperatura hem sar e jiveskoro horipe uticinela upro ekosistemi hem o procesi ko odova sistemi.
O ekologikano istraživibe dolela hem o studie bašo veša brezencar, kira, tundra, alpine hem thana soj uticime taro glasierija, ezerija hem lejnja. Sa e dživdipaskere forme dikhena pe ko odova than, taro mikrobe dži e turisten, a e vremeskere perspektive da šaj te oven sajavera taro disave šelberša miliojna palal pa sa dži ko razno scenarija anglal ko vreme.
Ko Stordalsmyren, 10 km istočno taro Abisko, o istražuvačija ko palune 30 berša observirindže i permafrost hem sar odova mukhljola. E panjale thanengoro vegetacijakoro buvljojbe ovela but baro, ama hem e metaneskoro mukhibe ulo but baro. O metani hem angaralo dioksideskoro promenibe maškar o bare angarengoro tiknjaribe ko sever hem ki atmosfera isi olen baro baripe bašo odova sar e klimakoro sistemi ka ovel uticimo ko avutnipe (budučnost).
Ki stanica isi orginalno naturakere khedipa – observiriba soj kerde angleder 100 berša hem jek bari dokumentacija tari istraživibaskiri buti, maškar o javera buča komaj 3000 naučna publikacije. Ko stanicakoro datakoro khediba isi pherdo naturakere promene (javerina), ko primer baši klima, jiveskoro horipe, mrazoskoro thulipe hem kobor ačhola o ezero Torneträsk.
I stanica kerdža pe ko 1910 berš hem taro 1913 kerdže pe meteorologikane observacije hem kerela pe naturakoro naučno istraživibe ko Abisko, ama panda ko 1903 sine jek israživibaskiri stanica ko Katterjokk, komaj 35 km zapadno taro Abisko. Sakova berš avena 600 istraživačija hem studentija a plus odova ki naturakiri naučno stanica ko Abisko avena 200 konferencijakere participantija. Ki stanica avena sakova berš jek šel studiribaskere gostija maškar o javera thana taro škole, organizacije hem vlastija.
Ki istraživibaskiri stanica šaj avela pe lokhe drumoja ja pale vozeja a dži ko aerodromija ki Kiruna hem Narvik isi 100 km. Ki stanicakoro šeralo kotor isi than sojbaske hem gostengiri kujna bašo gostija istraživačija, studentija hem konferencijakere participantija. Othe isi hem laboratorie, kancelarie, radionice/rabotilnice, predajbaskere sale hem jek meteorologikani stanica.
O mrazo phagerdžija Oden
O Oden i najzoralo brodi (panidžali) ko sveto so phagela mrazo hem jek brodi bašo istraživibe so isi ole o najšukar istraživibaskere platforme ko polarilkane bare panja.
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati hem o Sjöfartsverket kova i e Odeneskoro gazda, ola barabar opremindže e brode so phagela o mrazo bašo istraživibe ko polarikane thana. Panda taro konstrukcijakere pripreme pripremindža pe o Oden bašo istraživiba hem čhivela pe leske neve buča celo vreme.
I jekto bari istraživibaskiri ekspedicija kerdža pe ko 1991 berš tegani o Oden sine o jekto atomikano brodi so reslja ko Severno poli. Palo odova o Oden kerdža drumija sar ko Arktis adžahar ko Antarktis.
Istraživačija taro but discipline šaj te koristinen o brodi kova i but fleksibilno ple bute laboratoriencar hem thanencar bašo istraživibe kola so šaj te adaptirinen pe prema sakoja istraživibaskiri ekspedicija. O Oden sine koristimo baši barepanjeskiri geologija hem okeanografija sar ekologikano istraživibe hem bašo atmosferikano istraživibe ko Arktis hem Antarktis.
Ko brodi isi maškar o javera buča vazdibaskere salje, bare panjeskoro ikalibe, hem jek avansirimo multibeam- ekosoneri kova so kerela 3D-karte taro barepanjeskoro telipe.
Istraživibaskere stanice ko Antarktis
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati ingarela o duj švedikane istraživibaskere stanice Wasa hem Svea ko Antarktis.
O stanice Wasa hem Svea i ko Dronning Maud Land. Ki Wasa isi than bašo 12-16 džene hem koristinela pe sar šerali baza bašo istraživiba. Ki Svea isi than bašo štar džene hem funkcirinela sar baza bašo tikneder istraživibaskere grupe so kerena buti ko odova than hari vreme.
E Švedija hem e Finska isi šukar buti maškar lende ko Antarktis hem paše uzo Wasa isi i finsko stanica Aboa. Baši olende hem olengiri buti vakerela pe Nordenskiöldbasen. Ko Antarktis isi hem jek bari internacionalno keribe buti maškar o buteder phuvja baši i buti so kerela pe othe.
Kontakti
O Polarikano istraživibaskoro sekretarijati
Poštakiri adresa:
c/o Luleå tekniska universitet
971 87 Luleå
Bičhaliba och gostikani adresa:
c/o Luleå tekniska universitet
Laboratorievägen 14
971 87 Luleå
Telefoni: 070-550 23 93
Faxi: 08-450 25 99
E-pošta: office@polar.se
Abisko naturakiri istraživibaskiri stanica
Vetenskapens väg 38
981 07 Abisko
Telefoni: 0980-400 21
E-pošta: ans@polar.se